Een buitengewoon boeiende tentoonstelling over dit onderwerp is vanaf 17 juli t/m 19 augustus 2015 te zien in de Martinikerk te Groningen. Op 24 panelen vol afbeeldingen en informatieve teksten, uiteraard voorzien van geluidsvoorbeelden die via een koptelefoon te beluisteren zijn, wordt een overzicht gegeven van de ontwikkeling van de orgelbouw en de orgelspelkunst in de kleigebieden lang de Noordzee, van Edam tot Ribe in Denemarken. Deze gebieden worden in het Duits 'Marschen' genoemd (een correcte vertaling zou kleipolders zijn; omdat het ons niet gaat om de grondsoort, maar om de geografische ligging van deze gebieden, hebben we besloten bij de vertaling van de teksten het Duitse woord te handhaven). Het waren welvarende streken, de bewoners hadden veel culturele interesse en ook contacten buiten de eigen woonplaats. Reeds zeer vroeg stonden orgelbouw en orgelspel op een hoog peil, niet alleen in enkele grote steden zoals Hamburg en Amsterdam, maar ook op het platteland. Jan Jongepier noemt in “Vijf eeuwen Friese orgelbouw” orgelspel en orgelbouw in Sneek 1497, Franeker 1528, IJlst 1645, Stiens 1647, Rauwerd 1650, Koudum 1651, Dronrijp 1658, Ternaard 1660 en Terband 1661. Inderdaad “een schoone voorraad waarlyk”. Buiten Friesland denken we aan Alkmaar (kleine orgel) 1511, Oosthuizen 1521, Krewerd 1531 met gebruik van materiaal uit een nog ouder orgel en Rysum 1457(?).

Konrad Küster – hoogleraar muziekwetenschap aan de universiteit van Freiburg – publiceerde in 2007 hierover een lezenswaardig boekje: “Im Umfeld der Orgel, Musik und Musiker zwischen Elbe und Weser”. In 2001 had hij bij Carus reeds “Das Husumer Orgelbuch von 1758” uitgegeven, wat een aantal Concerti bevat in een stijl, die je het beste kunt vergelijken met de Concerti van Walther. In 2008 verschenen – eveneens bij Carus – drie delen Noord-Duitse muziek uit de tijd van 1780-1860. Deel 1 (Arp Schnitgers Erben) en deel 3 (Organisten um Jürgen Marcussen) bevatten veel muziek van verrassend hoge kwaliteit, deel 2 met koraalvoorspelen van Andreas Sabelon heeft als ondertitel “Kleine practische Orgelschule” en is waarschijnlijk bedoeld als een verzameling voorbeelden voor het maken van voorspelen. Slechts weinigen onder ons zullen ooit in staat zijn zulke voorspelen te maken! Momenteel is Prof. Küster vrijgesteld van andere verplichtingen om een diepgaand onderzoek te doen naar de geschiedenis van de orgelcultuur langs de Noordzee. Dat levert heel wat interessante muziek op, die gratis te downloaden is, kijkt u maar eens op:
www.nordkirche.de/nordkirche/kirchenmusik/noten-download.html

In 2013 heeft professor Küster de tentoonstelling “Orgels aan de Noordzee” samengesteld. Dit is een 'Wanderausstellung', die snel verplaatst kan worden. Hij was in diverse plaatsen in Noord-Duitsland te zien en komt in de zomer van 2015 dus in de Groninger Martinikerk. Ik zelf zag hem voor het eerst in november 2013 tijdens een studieweek in Denemarken, gewijd aan dit onderwerp. Die studieweek bestond uit lezingen en excursies met orgeldemonstraties, waarbij veel gelegenheid was zelf de instrumenten uit te proberen. Om de tentoonstelling goed te bekijken hebt u minstens enige uren nodig. Een halfjaar later zag ik de tentoonstelling nog eens – ergens anders – en zag en hoorde een aantal dingen, die ik de eerste keer nog niet opgemerkt had. Tijdens mijn reis naar Denemarken maakte ik in een restaurant kennis met iemand die zelf geen instrument bespeelt, maar wel veel culturele interesse heeft. Hij had die tentoonstelling al eerder bezocht en buitengewoon interessant gevonden. Een betere reclame is niet denkbaar!

Een artikel van Konrad Küster met achtergrondinformatie verschijnt in mei (of juli) 2015 in “Het Orgel”. De teksten en afbeeldingen zijn afgedrukt in een boekje, dat zowel in het Nederlands, het Duits als het Deens wordt gedrukt en op de tentoonstelling verkrijgbaar zal zijn. Ik verwijs u ook graag naar:
www.reformation-im-norden.de/veranstaltungen/wanderausstellung.html.
Daar vindt u ook alle andere plaatsen waar deze tentoonstelling te zien zal zijn.