Een van de in het genoemde artikel besproken instrumenten was een kabinetorgel van Albertus van Gruisen. Bij vergelijking van de op dat moment beschikbare gegevens met die, zoals vermeld door A.J. Gierveld in zijn bekende ‘huisorgelbijbel’, betrof het hier waarschijnlijk ‘Gierveld nr. 78’. (*1).

Enige tijd na het verschijnen van het artikel verwisselde het instrument van eigenaar en het bevindt zich sindsdien in particulier bezit in Groningen. De nieuwe eigenaar is voornemens het orgel de komende tijd voorzichtig te (laten) rehabiliteren, waarbij als eerste stap de windlade (met de opmerkelijk omvang van C-c4 zoals in Oosternieland) is gerestaureerd. Contact met deze eigenaar, mededelingen zijnerzijds en een korte bezichtiging van het instrument leiden nu al tot enkele nieuwe inzichten, al blijven diverse vragen vooralsnog onbeantwoord. Allereerst is de herkomst tot aan de voorlaatste eigenaar nog steeds onduidelijk: het zou afkomstig zijn geweest uit het grote-rivierengebied, dan wel uit Zuid-Nederland, maar de geschiedenis voordien is nog volledig onbekend. Het staat nu wel vast dat het ‘Gierveld nr. 78’ betreft, ook qua bouwjaar. Gelet op verschillen die het instrument zelf laat zien in vergelijking met de vrij summiere beschrijving door Gierveld, heeft het er alle schijn van dat deze het instrument niet zelf heeft gezien, maar kennelijk (noodgedwongen?) is afgegaan op een wat slordige beschrijving en/of een afbeelding van het uiterlijk, hem verstrekt door de toenmalige eigenaar. (*2) Zo blijkt niet – zoals bij nr.78’ stond genoteerd – de rechterrij registertrekkers ‘fake’ te zijn, maar juist de linkerrij! Ook maakte Gierveld geen melding van het feit dat aan het inwendige wel een en ander gewijzigd is trouwens ook nog door de voorlaatste eigenaar, VT). Het door Gierveld genoteerde opschrift op de binnenzijde van de voorslag van de ventielkast heeft hij onjuist en onvolledig weergegeven als: “Albertus van Gruisen en Zonen, oud 70 jaren, Anno 1812”. Een zeer sierlijk etiket op de achterzijde van de voorslag van de ventielkast toont met een zeer correct handschrift de werkelijke tekst (zie de afbeelding linksonder op deze pagina).

De etiketten in de orgels van Albertus van Gruisen zijn doorgaans te vinden achterin de ventielkast; dat in het orgel te Groningen vormt daarop een uitzondering. Wie beschreef deze etiketten? Van één exemplaar is dat met zekerheid bekend, omdat de schrijver, in dit geval Albertus junior oftewel Albertus Wilhelmus van Gruisen (1786-1831) dit zelf op een etiket vermeldde (in Oosternieland, zie boven). Hij heeft net zoals zijn broers Johannes Albertus Josephus en Wilhelmus in zijn jonge jaren bij zijn vader in de orgelmakerij gewerkt. Hij verliet echter het bedrijf in 1808 en noemde zich niet veel later ‘Mr. Spiegelmaker’. Hij zal dus waarschijnlijk niet meer hebben meegewerkt aan het kabinetorgel uit 1809 dat tot 1962 in de hervormde kerk te Oldelamer stond en dat daarna in particulier bezit kwam. (*6) Het wordt momenteel gerestaureerd bij Reil Orgelmakers BV te Heerde. In de ventielkast van dit instrument zijn zelfs twee etiketten aanwezig: links achteraan een kort rechthoekig etiket met daarop geen of een verwijderd opschrift, halverwege de achterwand bevindt zich een langwerpiger etiket met als opschrift: “Gemaakt door A. van Gruisen & Zoonen Orgelmakers á Leeuwarden”. (*7) Daarnaast bevindt zich op de slaglijst boven het klavier een ingelegde lijst met het opschrift: “A: van Gruisen & Zoonen, Fecit Leeuwarden 1809”. Zijn beide opschriften nog van de hand van ‘junior’?

Albertus junior stond later te boek als koopman en handelaar in aardewerk en steenkool. Ten tijde van zijn overlijden had hij een lijstenmakerij en verkocht hij behang. (*8) Of hij in voorkomende gevallen nog wel eens is bijgesprongen in de orgelmakerij is niet bekend, maar niet onmogelijk. Dat hij een niet onverdienstelijk tekenaar was, bewijst het door hem in 1805 getekende silhouet van zijn vader (*9), aanwezig op één van de twee etiketten in de windlade van het Van Gruisen-kabinetorgel (niet in ‘Gierveld’ genoemd) in de kerk Oosternieland. (*10) Op het andere etiket staat: “A: Gruisen & Zoonen Orgelmaker á Leeuwarden 1805”.

Mogelijk heeft ‘Junior’ ook na vertrek uit de orgelmakerij nog wel etiketten voor zijn vader beschreven. Dat van het hier besproken Groninger orgel is echter duidelijk van een andere, vooralsnog onbekende hand. Het is ook aardig om dit etiket te vergelijken met dat wat werd aangebracht in de ventielkast van het door Van Gruisen een jaar eerder opgeleverde kerkorgel van de r.-k. statie te Woudsend (*11). Dat vertoont meer gelijkenis met het handschrift van het etiket uit 1805 en is mogelijk nog wel geschreven door Albertus Junior.
Dat Albertus van Gruisen zich in 1812 in het Groninger orgel nadrukkelijk als ‘Senior’ liet aanduiden, is wellicht omdat hij daarmee duidelijk wilde maken dat niet zijn gelijknamige zoon als de (mede-)maker van het orgel moest worden beschouwd, ook al was die op dat moment al vier jaar uit ‘de zaak’ en hield die zich met andere zaken bezig. Maar tekenen kon ‘junior’ zeker!