ok2023menu



De levensloop van twee Flentrop kabinetorgels uit Harlingen Friese Orgelkrant 2023
 

Eind jaren zeventig van de vorige eeuw werd Harlingen twee kleine Flentroporgels rijker. Deze instrumenten werden vanaf 1975 in serie door Flentrop Orgelbouw uit Zaandam gebouwd. Volgens sterk vereenvoudigde patronen werd een huisorgel met drie registers en een historische oriëntatie ontwikkeld. Het huisorgel werd ook wel kabinetorgel of koororgel genoemd. Het kon kant-en-klaar maar ook als bouwpakket worden geleverd. Het eerste Harlinger exemplaar werd in 1978 gekocht door onderwijzer en amateurorganist Otto Roelofsen. Het tweede exemplaar werd in 1979 aangeschaft door het Harlinger verpleeghuis Dukdalf. Anno 2023 bevinden zij zich niet meer in Harlingen. Het kabinet- c.q. huisorgel (I) uit 1978 staat nu in een garage in het Friese dorp Tzum. Het andere (II) uit 1979 is na een grondige restauratie aan een nieuw leven begonnen in Breda.

Het kabinetorgel van Roelofsen (I)

Na een verhuizing verkocht Roelofsen zijn huisorgel in 1992 aan het Streekziekenhuis Oranjeoord in Harlingen, dat vanaf 1995 MCL Harlingen heette. In een betrekkelijk kleine ruimte op de derde verdieping ging het kerkdiensten begeleiden. Het verving een oud orgel met de nodige gebreken. In 1962 had het streekziekenhuis een unit-orgel van B. Pels & Zn aangeschaft dat in 1974 van de hand werd gedaan. Over het orgel dat na 1974 gebruikt werd, is weinig tot niets bekend Het huisorgel van Roelofsen deed tot ongeveer 2003 in MCL Harlingen dienst. Rond dat jaar veranderde de opzet van de MCL-kerkdiensten.
Op 1 oktober 2003 werd het verpleeg- of verzorgingshuis De Batting geopend (waarover bij kabinetorgel II meer), gelegen naast MCL Harlingen. Door uitbreiding van MCL Harlingen kwam er een entreegebouw dat beide instellingen met elkaar verbond. In dit entreegebouw kwam een gemeenschappelijke receptie, een restaurant en ook een grote multifunctionele ruimte, die tevens als kerkzaal voor de gezamenlijke kerkdiensten van het MCL Harlingen en van De Batting gebruikt ging worden.
Misschien is korte tijd het positief (I) uit het MCL Harlingen hier gebruikt, maar al snel werd de voorkeur gegeven aan het krachtiger geïntoneerde kabinetorgel (II) afkomstig uit Dukdalf. Het overbodige instrument van het MCL Harlingen werd elders in het gebouw ‘gestald’. Na enige tijd werd het overgebracht naar de Grote Kerk van Harlingen. Daar zou het als koororgel dienst doen, maar daar is het vanwege te geringe draagkracht niet of nauwelijks van gekomen. De prijs, die de Werkgemeenschap van Kerken (onderdeel van de Raad van Kerken) vroeg, vormde ook een obstakel. Eigenlijk werd het zo’n twee jaar alleen maar in de Grote Kerk ‘geparkeerd’. Vervolgens werd een vleugel in plaats van een koororgel aangeschaft.
Daarna (ca. 2006) verhuisde het kabinetorgel (I) naar de rooms-katholieke Sint-Franciscuskerk in Franeker. Ook daar zou het als koororgel worden gebruikt. In afwachting van de formele afwikkeling werd het instrument alvast naar Franeker vervoerd en - licht beschadigd - in de kerk geplaatst. De vraagprijs van het koororgel was ca. € 4000. De Franeker parochie trok zich echter als koper terug. Het Flentrop-orgel is slechts een enkele keer gebruikt, maar heeft toch tot 2011 in de Sint-Franciscuskerk gestaan.

In 2011 werd het Flentrop-orgel (I) als koororgel in de Johanneskerk geplaatst. Amateur-organist Westra kocht het koororgel en leende het uit aan de Johanneskerk. Het instrument kreeg een ‘grote beurt’ toen orgelmakerij Reil het hoofdorgel van de kerk regulier stemde.
In 2013 kreeg de Tzummer Johanneskerk echter een iets groter koororgel geschonken. Het koororgel (I) is toen tijdelijk gebruikt in de Margarethakerk van Easterlittens, waar het Hardorff-orgel in 2013-2014 werd gerestaureerd. Na voltooiing van deze restauratie in juni 2014 werd het bij de eigenaar thuis geplaatst. Momenteel staat het in diens garage, het wordt niet meer als koororgel of huisorgel gebruikt.

Op 30 september 2022 is door eerste eigenaar Otto Roelofsen bij de huidige eigenaar Westra in Tzum vastgesteld dat het orgel in diens garage inderdaad het instrument uit 1978 is, dat Roelofsen toen van Flentrop kocht. Het gaat om een klein mechanisch ‘positief’ met drie stemmen. De twee keer negen frontpijpen zijn stom. De dispositie van dit huis- en koororgel luidt:
Manuaal (C-f3): Holpijp 8’, Fluit 4’, Octaaf 2’.
Alle drie registers zijn gedeeld. De registerknoppen zonder opschriften bevinden zich aan beide zijkanten van het orgel, van voor naar achter: het tweevoets, viervoets en achtvoets register.
Pedaal (C-d1): Aangehangen.
Onderhoud en stemmen van het orgel is tot en met 2003 regelmatig door (oud-)medewerkers van Flentrop gebeurd. Van 2003 tot 2011 is daarover niks bekend. Het orgel is toen enkele keren door niet-professionals verhuisd.

De ‘levensloop’ van het eerste
huis- of kabinetorgel samengevat:

Bouwer: Flentrop Orgelbouw BV, 1978

Jaar   Actviteit en locatie
1978   nieuw gebouwd voor Otto Roelofsen te Harlingen
1992   verkoop aan Streekziekenhuis Oranjeoord / MCL Harlingen
2003   overplaatsing naar entreegebouw van MCL Harlingen en De Batting
2004   overplaatsing naar de Grote Kerk Harlingen
2006   overplaatsing naar de Sint-Franciscuskerk in Franeker
2011   verkocht aan particulier in Tzum, overplaatsing naar de Johanneskerk aldaar
eind 2013   overplaatsing naar de Margarethakerk in Easterlittens
juni 2014   overplaatsing naar het huis van de particuliere eigenaar (Westra) in Tzum

Het vervolg: nu een ander koororgel
in de Johanneskerk te Tzum

In 2014 is het Flentrop-positief (I) van Westra vanuit de Margarethakerk in Easterlittens niet teruggegaan naar de Johanneskerk in Tzum, omdat die kerk in 2013 een ander koororgel geschonken had gekregen. Over de begintijd van dit orgel is nog veel onduidelijk. We beperken ons hier tot het volgende:

In 2014 is het Flentrop-positief (I) van Westra vanuit de Margarethakerk in Easterlittens niet teruggegaan naar de Johanneskerk in Tzum, omdat die kerk in 2013 een ander koororgel geschonken had gekregen. Over de begintijd van dit orgel is nog veel onduidelijk. We beperken ons hier tot het volgende:
Vermoedelijke bouwer: firma A. Laukhuff & Co. (Weikersheim/Duitsland), bouwjaar onbekend.

Jaar   Actviteit en locatie
??   vermoedelijk door Gebr. Vermeulen uit Weert aan de Heuvelkerk Tilburg geleverd
2008/2009   uit de Heuvel- of Sint-Jozefkerk ingenomen door Orgelmakers Elbertse & Zn
2010/2011   verkoop aan particulier in Tzum en overplaatsing naar diens woning
2013   eigenaar schenkt het koororgel aan de Johanneskerk in Tzum
2014   op 19 januari officiële ingebruikname van het bruin geschilderde koororgel
Het onderhoud en stemmen werd in de jaren negentig gedaan door J.J. Elbertse & Zn. Bij verhuizing naar particulier en bij plaatsing in de kerk verkeerde het in goede staat. Nu verzorgt Reil onderhoud en stemmen.

De dispositie: alle registers gedeeld (bas en discant)
Manuaal (C-f3): Holpijp 8’, Roerfluit 4’, Octaaf 2’, Quint 1 1/3’
Pedaal (C-d1): aangehangen
Een plaatselijke schilder heeft de grijze afwerklaag verwijderd en de kast opnieuw gelakt, zodat het koororgel beter bij het interieur van de kerk zou passen. Anno 2023 staat het instrument nog steeds in het koor van de Johanneskerk.

Het Flentrop-kabinetorgel in Dukdalf (II)

In 1974 werd in Harlingen verpleeghuis Dukdalf aan de Zuiderhaven in gebruik genomen.
Eind 2003 werd Dukdalf gesloten en vervolgens gesloopt. Op het terrein zijn inmiddels nieuwe huizen en appartementen gerealiseerd die passen in de historische binnenstad van Harlingen.
Na een bezoek aan Roelofsen besloot de Werkgemeenschap van Kerken, verantwoordelijk voor de geestelijke zorg in Harlinger ziekenhuis en verzorgingshuizen, een identiek kabinetorgel voor Dukdalf te kopen (Flentrop-positief II).
Dit werd eind 1979 in Dukdalf geplaatst. Het verving een elektronisch orgel ter begeleiding van de kerkdienst die er elke zondagmiddag plaatsvond.

De sluiting van Dukdalf betekende dat de bewoners werden overgeplaatst naar het nieuwe verzorgingshuis De Batting, dat op 1 oktober 2003 werd geopend en waar de Dukdalf in opging.
Het Flentrop-kabinetorgel (II) van Dukdalf ging ook naar De Batting. Het werd geplaatst in de kerkruimte van de nieuwe entreehal, die De Batting en MCL Harlingen deelden. Het kreeg de voorkeur boven het huisorgel (I) van Roelofsen, omdat het krachtiger geïntoneerd was en heeft er tot 2010 dienst gedaan. In mei van dat jaar werd een nieuw elektronisch Johannus-orgel aangeschaft. Leverancier was Haarsma uit Drachten. Haarsma nam het instrument van Flentrop niet in. Ongeveer een jaar heeft op een nieuwe eigenaar gewacht.
Flentrop heeft tot en met 2008 het stemmen en onderhoud van het kabinetorgel verzorgd. Nadat het instrument in 2011 was verkocht naar Breda, leerde onderzoek door Licenza uit Kruiningen dat het niettemin in slechte staat verkeerde, waarna tot een omvangrijke restauratie werd besloten.

In 2022 was de kerkzaal in het gemeenschappelijke entreegebouw van De Batting en MCL Harlingen nog in gebruik, nu echter niet meer. Reden is de aangekondigde verkoop van het MCL-gebouw in Harlingen. De kerkdiensten vinden nu in de recreatiezaal op de tweede verdieping van De Batting plaats. Het Johannus-elektronicum is meeverhuisd. De dienstverlening van het MCL in Harlingen is de afgelopen jaren steeds verder ‘afgebouwd’. Er worden geen patiënten meer opgenomen. De Batting biedt nu alleen zelf nog ruimte en gelegenheid voor kerkdiensten.

In 2011 werd het Fentrop-positief (II) voor € 2000 verkocht aan de Stichting Sacramentskerk Breda. Eigen mensen zorgden voor het vervoer naar Breda. Het instrument bleek in slechte staat te verkeren en werd daarom grondig gerestaureerd. De werkzaamheden werden verricht door Tuur Remijn van ‘Licenza vorm en toon’ uit Kruiningen en vonden in 2012-2013 plaats. Remijn stemt en onderhoudt het positief sindsdien ook.
Het instrument staat, met een vernieuwd uiterlijk, nu nog altijd in de kapel van de voormalige kerk. De kapel is onderdeel van het multifunctionele gebouw Zandberg58 zoals de voormalige Sacramentskerk nu wordt genoemd. De Kooracademie Breda is vaste gebruiker van het gebouw en ook van het positief, dat nu als koororgel dient.
Orgelmaker Tuur Remijn omschreef de restauratiewerkzaamheden in een evaluatierapport van 2014 als ‘verbeteringen en uitbreidingen’. De kosten ervan bedroegen een veelvoud van de aanschafprijs ad € 2000*. We geven hier enkele van de veelomvattende werkzaamheden weer.
  De windlade is gereviseerd en uitgebreid met een kleine regulateurbalg.
  De registertractuur werd uitgebreid met registertrekkers aan de voorzijde waarbij de oorspronkelijke schuiven aan de zijkanten ongewijzigd zijn.
  De windvoorziening was eerst een ‘klein vouwbalgje met windmachine’ en is nu nieuw met een magazijnbalg met 2 stokerbalgen en een nieuwe regulateur aan de windlade. Hiermee kan het orgel ook handmatig zonder windmachine functioneren.
  De klaviatuur is gereviseerd en thans met laken voeringen en vilten dempmateriaal voorzien om bijgeluiden tegen te gaan.
  De orgelkas(t) is opnieuw geschilderd met gebruikmaking van oude pigmenten en is nu oker (de hoofdkleur) en donkerrood. Zie foto.
  Herintonatie van alle sprekende orgelpijpen, aanbrengen van stemschuiven en nieuwe stoppen.

Het Flentrop-kabinetorgel of -positief (II) uit 1979 is dus aan een nieuw leven begonnen en is heden ten dage nog volop in gebruik als koororgel. De dispositie is ten opzichte van 1979 ongewijzigd gebleven. We geven hier de dispositie zoals die door Tuur Remijn in zijn evaluatierapport wordt vermeld:
Manuaal (C-f3): Gedekt 8’ (b/d), Fluit 4’ (b/d; basregisters gedekt), Praestant 2’ (b/d). De Gedekt 8’ is een Holpijp van hout.
Pedaal (C-d1): aangehangen.

De ‘levensloop’ van het tweede kabinetorgel,
nu koororgel, in het kort:

Bouwer: Flentrop Orgelbouw BV, 1979
Jaar   Activiteit en locatie
1979   nieuw gebouwd voor verpleeghuis Dukdalf in Harlingen
2003   sluiting Dukdalf, opening De Batting positief overgeplaatst naar entreegebouw van MCL Harlingen en De Batting
2010   vervanging door Johannus-elektronicum
2011   verkocht aan de voormalige Sacramentskerk (Zandberg58) in Breda
2012-2013   restauratie en uitbreiding door Tuur Remijn, Licenza Kruiningen

* noot – Schrijver dezes heeft Licenza’s dringende verzoek het precieze bedrag van de restauratie niet te publiceren, ingewilligd.


Johan Sjoukema

Voor het schrijven van dit artikel zijn naast archieven vooral informanten geraadpleegd, onder wie orgelmakers, het MCL, de gemeente Harlingen en eigenaars van de orgels. Allen die op enigerlei wijze een bijdrage aan de totstandkoming van dit artikel hebben geleverd, wil ik daarvoor hartelijk dank zeggen.


stuur link via whatsapp stuur link via mail kopieer link naar clipboard