Het Mart Vermeulen-orgel in de Nederlandse Kerk in Sint-Petersburg
Friese Orgelkrant 2022
Na een afwezigheid van bijna 100 jaar heeft de Nederlandse Kerk in Sint-
Petersburg weer een orgel! De kerk (ook wel Nederlandse Hervormde Kerk)
werd gebouwd in 1834 ter vervanging van een kleine houten kerk die ongeveer
op dezelfde plaats stond als de huidige kerk aan de Nevski Prospekt,
de belangrijkste straat van de stad. Na de revolutie van 1917 kreeg de kerk
een andere bestemming en in de jaren twintig werd het in 1891 door de
fa. Walcker gebouwde orgel afgebroken en overgeplaatst naar de Kapella,
een concertzaal aan de Moika, niet ver van de Nevski Prospekt. Het orgel
staat daar nu nog. Het is sterk uitgebreid en in het begin van de 21e eeuw
geheel gerestaureerd. Nadat in het kerkgebouw, dat momenteel in gebruik
is als expositieruimte en bibliotheek, bijna 100 jaar geen orgel aanwezig
was, is er in 2020 een Nederlands orgel afkomstig uit het Friese Bakkeveen
geplaatst.
Stad aan ’t Haringvliet
Het nu in de Nederlandse Kerk te Sint-Petersburg geplaatste orgel heeft een bewogen
geschiedenis. Het werd gebouwd door Mart Vermeulen uit Woerden voor de Gereformeerde
Kerk te Stad aan ’t Haringvliet, gelegen op het Zuid-Hollandse eiland Goeree-
Overflakkee. De bouw van deze kerk werd afgerond in 1905. De behoefte aan een orgel
ter begeleiding van de gemeentezang deed zich voelen en voor de aanschaf ervan kwam
men terecht bij de Woerdense orgelbouwer Mart Vermeulen, die voor relatief weinig geld
(ongeveer 1000 gulden) een orgel kon leveren. Bekend is dat Mart Vermeulen in zijn orgels
vaak oudere onderdelen van door hem aangekochte orgels verwerkte. Zo is in het
Petersburgse orgel ook pijpwerk uit waarschijnlijk eind 18e eeuw aanwezig. Op 8 augustus
1912 werd het orgel in Stad aan ’t Haringvliet officieel in gebruik genomen. Toen
er na de Watersnoodramp van 1953 geld beschikbaar kwam voor de aanschaf van een
nieuw orgel koos men voor een nieuw instrument van de firma Ernst Leeflang uit Apeldoorn,
gebouwd in 1962. Achteraf bleek het oude instrument ondanks de schade door de
ramp nog best (her)bruikbaar.
Bakkeveen
In de Nederlandse Hervormde Kerk van Bakkeveen (gebouwd in 1856) werd de samenzang
begeleid met een harmonium. Dit instrument stond op de ‘kraak’ boven de ingang.
Om het enigszins op een kerkorgel te laten lijken construeerden enige gemeenteleden
een soort orgelfront van bezemstelen en ander hout. De behoefte aan een echt
kerkorgel deed zich voor: men vond de situatie met bezemstelen toch niet echt bevredigend.
Er werd geld ingezameld en men kwam de fa. Leeflang op het spoor. Deze had
het orgel van Stad aan ’t Haringvliet ingenomen en men kon dit instrument voor 6000
gulden kopen. Het geld kwam er vrij snel en op 21 juli 1963 werd het ‘oude nieuwe’ instrument
feestelijk in gebruik genomen.
In 1983 werd het orgel door de firma Bakker & Timmenga uit Leeuwarden gerestaureerd.
Toen ook in Bakkeveen de Hervormde Gemeente en de Gereformeerde Kerk opgingen
in de PKN (Protestantse Kerk in Nederland) koos men voor het gebouw van de
Gereformeerde Kerk en werd de Hervormde Kerk gesloten. Op 19 februari 2012 werd op
plechtige wijze afscheid genomen van het kerkgebouw dat waarschijnlijk tot een woning
verbouwd gaat worden.
Paasloo
Nadat de kerk te Bakkeveen buiten gebruik was gesteld was dus ook het orgel overbodig.
Een koper vinden in een tijd waarin vele kerken gesloten worden was niet haalbaar
en het orgel werd ingenomen door de Firma Bakker & Timmenga die het orgel altijd in
onderhoud had gehad. Werknemer Henk Braad heeft in zijn boerderij in Paasloo een
Harmoniummuseum en daar werd het orgel op de zolder geplaatst. Op de website van de
orgelbouwfirma werd het eind 2019 te koop aangeboden. Na het met enige leden van het
bestuur van de Stichting Vrienden van Sint-Petersburg bekeken en beluisterd te hebben
en nadat ook de directrice van de bibliotheek in Sint-Petersburg was wezen kijken, werd
in april 2020 tot de koop overgegaan. Op 3 juni werd het orgel in een Finse vrachtwagen
geladen. Via Travemünde werd het over de Oostzee naar Helsinki vervoerd en daar
overgeladen in een Russische vrachtwagen en zonder problemen via de Fins-Russische
grens naar Sint-Petersburg gebracht.
Sint-Petersburg
De Stichting Vrienden van Sint-Petersburg was al sinds 2011 op zoek naar een orgel
voor de kerk aan de Nevski Prospekt. De orgelzolder was leeg sinds 1927 en het stichtingsbestuur
vond dat daar weer een orgel moest komen. Het zou gebruikt kunnen worden
tijdens kerkdiensten, als oefeninstrument voor conservatoriumstudenten (met
het gerenommeerde Rimsky Korsakov Conservatorium zijn goede contacten) en voor
het houden van concerten. Na lang zoeken kwam Otto Roelofsen (Kimswerd) op het
spoor van het thans geplaatste orgel.
