Jan Willem Frans Brandts Buys werd geboren in Zutphen op 12 september 1868. Thuis werd er veel gemusiceerd, zowel door vader Marius Adrianus sr. als door oom Ludwig Felix die toen bij het gezin inwoonde. Marius, organist van de St.-Walburgiskerk, zat dan meestal achter de piano; Ludwig, diens vervanger in die kerk, speelde viool. Aan het eind van de jaren zeventig deden ook Jan en zijn jongere broer Marius Adrianus jr. mee. Rondreizende virtuozen die Zutphen aandeden, bezochten vaak na afloop van hun concert huize Brandts Buys en musiceerden daar gewoon verder. Zo werd Jan al vroeg vertrouwd met een breder repertoire dan alleen kerkmuziek.

Vanaf 1882 trad Jan ook in het openbaar op. Hij begon als organist en liet zich bij voorkeur horen in werken van Bach, Liszt en hemzelf. Hij gaf kerkconcerten in een groot deel van Oost-Nederland. Dat mocht echter niet in de Broederenkerk in Zutphen, waar hij van 1884 tot 1889 de kerkdiensten begeleidde. Hij speelde niet stichtelijk genoeg. Daarom concentreerde hij zich na 1888 meer op de piano en oogstte veel succes als pianobegeleider in pianotrio’s van onder meer Beethoven en hemzelf. Eind 1891 kreeg hij landelijke bekendheid als begeleider en componist van liederen bij het grote muziekfeest van de Maatschappij tot Bevordering der Toonkunst, de koepelorganisatie van klassieke koren. Enkele maanden later speelde hij de pianosolo van zijn Concertstuk op.3 in het Amsterdamse Concertgebouw. Voor de begeleiding zorgde het Concertgebouworkest. Kort daarvoor was Jan teruggekeerd uit Frankfurt am Main, waar hij piano en compositie had gestudeerd aan het Raffconservatorium.

In 1892 vertrok Jan definitief naar het buitenland. Hij werd muziekcorrespondent in Wenen van dagblad Het Vaderland. Later arrangeerde hij voor diverse Duitse en Oostenrijkse muziekuitgeverijen ouvertures, symfonieën, kamermuziek en opera’s voor piano. Dat deed hij ook met eigen werk. In 1899 won hij een compositieprijs met zijn Pianoconcert in F dat hij zelf uitvoerde, begeleid door de Wiener Philharmoniker. Af en toe speelde Jan ook orgel in concertzalen met werk van Bach en Händel. Maar het liefst componeerde hij. In 1896 speelde hij Brahms enkele orkeststukken voor. Volgens familieoverlevering zou Brahms toen hebben geadviseerd zich meer op opera’s te richten. Hoe het ook zij, twee jaar later componeerde Jan de eerste akte van een zich in Spanje afspelend theaterstuk. In 1905 volgde een komische opera in 4 akten. Daarna scheef hij er nog acht. Op twee na werden ze allemaal uitgevoerd. Daarmee verspreidde zijn roem zich over Duitsland, Oostenrijk, Tsjechië, Polen, Zwitserland, de Elzas, België en Nederland. Het meest succesvol werd Die Schneider von Schönau, in 1917 in Nederland uitgevoerd onder de titel De Kleermakers van Marken. Deze opera was in negen steden te zien waaronder Leeuwarden. Maar in het buitenland tellen we tot 1945 meer dan duizend voorstellingen. Behalve opera’s componeerde Brandts Buys nog 260 werken, waaronder 96 liederen, kamermuziek, orkestwerken, concerten en diverse piano- en orgelstukken. Veel hiervan werd uitgegeven. Jan overleed op 7 december 1933 in Salzburg.

Over het algemeen klinkt Brandts Buys romantisch, aangenaam en welluidend. In Oostenrijk werd hij beschouwd als een Altmeister, een traditioneel componist die zich thuis voelde in de klankwereld van onder anderen Brahms, Grieg, Dvorák en ook Strauß en Léhar. Van 21 tot 23 september aanstaande vindt in Zutphen een Jan Brandts Buysfestival plaats. Voor de opzet en het programma raadplege men periodiek de website www.401NederlandseOperas.nl.