ok2017menu




Veranderdend Fries orgellandschap Friese Orgelkrant 2017
 

Bij een terugblik op 2016 en het begin van 2017 is allereerst als verheugend nieuws te melden dat eindelijk het Hinsz/Van Dam-orgel van de Martinikerk te Bolsward (1781-1861) geheel is gerestaureerd. Daaraan wordt in deze orgelkrant apart aandacht besteed.

Aan negen andere Friese orgels werd gewerkt om ze goed bespeelbaar te houden of weer in goede staat te brengen. Bij zes daarvan waren de werkzaamheden zo veelomvattend dat we van een volledige restauratie kunnen spreken. Chronologisch geordend naar bouwjaar gaat het dan om de orgels van Lippenhuizen, Earnewâld, Dearsum, Hantum, Dronrijp (RK) en Woudsend.

In Lippenhuizen maakte de derde generatie Van Dam in 1859 een orgel naar een ontwerp dat in hun oeuvre tamelijk uniek gebleven is (al kennen we wel een tweelingorgel ervan in Joure Doopsgez.). In de vormgeving van het front wordt sterk afgeweken van de traditionele ordening van torens en velden, terwijl wel degelijk een prachtig resultaat wordt bereikt. Het orgel heeft één klavier, maar de registers zijn verdeeld over twee windladen. Met een trede kan de organist de achterste lade in- of uitschakelen. Bij de bouw van het orgel maakten de Van Dams van ouder pijpwerk gebruik. De restauratie behelsde het rechtzetten van het instrument, volledig technisch herstel en het ongedaan maken van minder geslaagde ingrepen uit de jaren 1950 en '60.

Het orgel van Dearsum werd in 1875 gebouwd door de firma Adema. De uit Fryslân afkomstige Adema's werkten lange tijd vanuit Leeuwarden en Amsterdam. Het naamplaatje boven het klavier van het orgel vermeldt dan ook: “Orgel Fabriek Gebroeders Adema Amsterdam Leeuwarden”. De wedergeboorte van dit orgel – dat lang onbespeelbaar was – is een grote verrassing. Het is niet alleen groot van toon, maar boeit ook door een rijk kleurenpalet. Ook hier zijn de registers verdeeld over twee laden. Beide laden zijn door een trede in- en uitschakelbaar.

De Van Dam-orgels van Earnewâld (1874) en en Dronrijp RK (1882) zijn bescheiden van omvang, maar geven bespeler en luisteraar veel vreugde. Klaviatuur en pijpwerk in Earnewâld tonen aan dat de wortels van dit orgel verder terug liggen dan het bouwjaar 1874 wil doen geloven. Het heeft dan ook een a-typische dispositie en een verrassend kruidige klank. In Dronrijp volgen de Van Dams de voor hun werk in die tijd gangbare uitgangspunten maar tamelijk ongebruikelijk is de achterkantbespeling, en de classicistische ornamentiek aan de kas lijkt aansluiting te zoeken bij de prachtige kerkruimte.

In Hantum (1876) werd de tweede fase van een enige jaren geleden gestarte restauratie voltooid. Ook dit orgel verkeerde al jaren in slechte staat. De nu uitgevoerde werkzaamheden behelsden volledig technisch herstel en terugkeer naar de bedoelingen van Hardorff. Ingrepen uit het recente verleden zijn ongedaan gemaakt. Hardorff moet in zijn werkplaats het één en ander in voorraad hebben gehad dat hij kon gebruiken bij de bouw van nieuwe instrumenten. Zo zijn bij dit orgel de hoofdwerklade en delen van het tongwerk van oudere factuur.

In Woudsend werd het Bakker & Timmenga-orgel uit 1938 (gebouwd in een Scheuer-kas uit 1839) gerestaureerd. Het orgel getuigt van de traditionele oriëntatie van Bernard Timmenga: het heeft een dispositie verdeeld over twee klavieren en vrij pedaal en is geheel mechanisch, wat in de loop van de jaren 1930 zo langzamerhand uitzonderlijk was geworden. De zwelkast rond het pijpwerk van manuaal II was rond 1960(?) verwijderd. Alle onderdelen ervan waren nog aanwezig. Zo kon de zwelkast nu weer worden aangebracht. De bediening ervan gebeurt niet met een trede maar met de knie (net zoals bij het Bakker & Timmenga-orgel uit dezelfde tijd in Neerbosch). Het zou wel eens een 'handreiking' kunnen zijn aan de thuis op het harmonium oefenende organist.

De restauraties in Bolsward werden uitgevoerd door Flentrop Orgelbouw onder advies van Aart Bergwerff. De restauratie in Lippenhuizen werd uitgevoerd door Gebr. Van Vulpen Orgelmakers onder advies van Theo Jellema. De restauraties in Earnewâld, Dearsum, Hantum, Dronrijp (RK) en Woudsend en het groot onderhoud in Buitenpost en Idaerd werden uitgevoerd door Orgelmakerij Bakker & Timmenga onder advies van Theo Jellema.

THEO JELLEMA


stuur link via whatsapp stuur link via mail kopieer link naar clipboard