Kerk en orgel vormen een eenheid. Ze horen bij elkaar. Een kerk zonder orgel
is als een stad zonder hart. Dat is de vaste overtuiging van de Stichting Alde
Fryske Tsjerken. We zijn daarom trots op de prachtige orgels in onze kerken.
Ook steken we samen met de Plaatselijke Commissie veel geld en energie in
restauratie, waar dat nodig is.
De Stichting heeft een lange geschiedenis met het restaureren van orgels. Eerder restaureerde
Alde Fryske Tsjerken de orgels van Sint-Jacobiparochie (1983), Blessum (1995), Terband
(2003), Hegebeintum en Zweins (2004), Boksum (2011-2013) en Leeuwarden-Huizum (2014).
Het initiatief voor een restauratie gaat altijd uit van de Plaatselijke Commissie, die ook een deel
van het geld hiervoor beschikbaar stelt. Zo is de Plaatselijke Commissie in Jorwert al vele jaren
aan het sparen om het Van Gruisen-orgel uit 1799 te kunnen restaureren. De ervaring van de
Stichting Alde Fryske Tsjerken is dat de Plaatselijke Commissies het van groot belang vinden
dat het orgel weer mooi klinkt. Zeker in de kerken die nog worden gebruikt voor de zondagse
eredienst en voor huwelijken en begrafenissen.
Volop in gebruik
De kerk van Jorwert is een prachtig voorbeeld van een kerk die volop wordt gebruikt. Op zondag
wordt er in de Radboudkerk (Redbadtsjerke) gekerkt door de Protestantse Gemeente
Westerwert. Doordeweeks én in het weekeinde wordt de kerk volop gebruikt door Stifting Nijkleaster,
die streeft naar een protestants klooster in Friesland. Zo wordt deze oude kerk (uit
1100) gebruikt om te zoeken naar nieuwe vormen van geloven in de 21ste eeuw. Onlangs is
de Radboudkerk verbouwd, om meer ruimte te creëren voor de activiteiten van Nijkleaster. Het
resultaat is prachtig. Door de verbouw van de voorkerk (waar een tweede verdieping is gerealiseerd)
kunnen twee keer zoveel bezoekers worden ontvangen.
Op dit moment is het nodig en wenselijk om het orgel van de kerk te restaureren. Een orgel uit
1799, met een prachtige, authentieke klank. Het orgel is voor het laatst in 1956 gerestaureerd.
Het is, bijna zestig jaar later, noodzakelijk om het orgel opnieuw onder handen te nemen
Onbespeelbaar
In de meeste gevallen zijn werkzaamheden aan een orgel dat ruim 50 jaar geleden gerestaureerd
is, noodzakelijk omdat het orgel langzamerhand onbespeelbaar is geworden. Meestal zijn door
uitdrogingsschade windladen dermate lek geworden dat het pijpwerk niet meer goed klinkt
en dat het instrument ook niet meer te stemmen is. Restauratie van de windladen is dan
onontkoombaar. Tegelijk met restauratie van de windladen worden dan gewoonlijk andere zaken
herzien.
In Jorwert liggen de dingen anders. Van Leeuwen heeft in 1956 de windladen voorzien van
een VEKA-systeem, een vinding waarop hij patent had gevraagd, en ook gekregen, die windverlies
in de windlade moest tegengegaan. In veel gevallen is deze vinding door Van Leeuwen
toegepast (zowel in oude als in nieuwe orgels) met slechte resultaten: vaak werd de constructie
enkele decennia later weer verwijderd.
In Jorwert zijn problemen uitgebleven. Bijna 60 jaar (!) na de restauratie is het instrument nog
steeds goed bespeelbaar en, nog belangrijker, het heeft (op de tongwerken na) nog steeds een
prachtige klank. Van Leeuwen is (dat is ook te zien) met het grootste respect met het pijpwerk
omgegaan. De nieuwe restauratie zal, als er voldoende geld beschikbaar is, in december 2016
plaatsvinden.