Kerken zijn de bakens in het landschap van Friesland. Er is geen gebied in Europa met een zo rijk bezit aan monumentale kerken. Al sinds de middeleeuwen kende dit gebied van vruchtbare zeeklei een relatief hoge bevolkingsdichtheid en welvaart. Als gevolg van intensieve kerstening vanuit de omliggende kloosters streefde elke terp, elk dorp en elke adellijke familie naar de bouw van een eigen kerk. En zo stonden ze er, meestal boven op een terp, in het midden van het dorp. In de eeuwen daarna volgden vele nieuwe ontwikkelingen. Zo werden eind zestiende eeuw de middeleeuwse rooms-katholieke kerken na de reformatie opnieuw ingericht voor de protestantse eredienst. Ook in de eeuwen daarna werden de interieurs van die kerken onder invloed van vele liturgische maar ook van maatschappelijke ontwikkelingen vele malen aangepast. Preekstoel en herenbank zijn uitdrukking van die ontwikkeling. Het orgel ging een grote rol spelen in de kerkelijke eredienst. Nadat in de negentiende eeuw de vrijheid van godsdienst wettelijk was vastgelegd, werden vervolgens op tal van plaatsen in Friesland nieuwe rooms-katholieke kerken gebouwd. In de negentiende en begin twintigste eeuw kwamen daar, na enkele kerkscheidingen, de gereformeerde kerken, met even zo veel orgels, bij. Verder kent Friesland relatief veel doopsgezinde vermaningen. En bijna allemaal staan deze kerken er nog, als bakens in het landschap en als identiteitsbepalende elementen in de dorpsgemeenschappen.

Sinds de laatste decennia staat de instandhouding van dit erfgoed zwaar onder druk. Door ontkerkelijking, vergrijzing en bevolkingsafname op het platteland neemt het lokale draagvlak voor gebruik en instandhouding af en doet zich de vraag voor wat de toekomst is van dit schitterende bezit. Een deel van de oplossing wordt geleverd door de Stichting Alde Fyske Tsjerken. In de inmiddels 40 jaar van haar bestaan heeft zij op verzoek van lokale kerkgemeenschappen 38 monumentale kerken overgenomen met het doel dit unieke bezit veilig te stellen voor het nageslacht. En waar het kan werkt zij samen met het dorp om middels herbestemming het kerkgebouw weer een rol te laten spelen in de lokale dorpsgemeenschap. Door overname van deze kerken is de Stichting Alde Fryske Tsjerken ook eigenaar geworden van een weliswaar niet spectaculaire maar toch wel bijzondere collectie kerkorgels, met name uit de protestantse kerktraditie. Want wat voor de kerken geldt, geldt ook voor de orgels: het Friese orgellandschap behoort tot één van de het rijkste orgellandschappen van Europa. Ook dit bezit wordt door Stichting Alde Fryske Tsjerken zorgvuldig gekoesterd voor het nageslacht. Op 28 augustus wil zij belangstellenden hiermee graag laten kennismaken tijdens een excursie onder leiding van Theo Jellema. Bezocht worden de volgende kerkorgels:

• Bears, een orgel van L. van Dam & Zn. uit 1880
• Blessum, orgel uit 1659. Bouwer is anoniem. In 1789 realiseerde Sporeman een 'ombouw'.
• Zweins, een orgel van Joh. Fr. Wenthin uit 1785
• Westernijkerk, Eerste orgel van Bakker & Timmenga uit 1880
• Hegebeintum, L. van Dam & Zn., orgel uit 1862

Voor opgave: zie advertentie in dit blad.