Het jaar 2001 zal een jaar zijn dat zich muzikaal gesproken in de luwte van het Bachjaar 2000 zal voltrekken. Was de Stichting Organum Frisicum in 2000 betrokken bij de organisatie van enkele Bachconcerten rond Leeuwarden, in 2001 zal de stichting zich voornamelijk beperken tot haar standaard activiteiten. Dat wil zeggen tot de orgelexcursies in het voorjaar en in het najaar en de Friese orgeldag op de tweede zaterdag in september (samenvallend met de open monumentendag(. Anderhalf jaar geleden heeft de Stichting Organum Frisicum een enquête gehouden om de belangstelling en wensen voor de meerdaagse zomerexcursie te peilen. De resultaten wezen op voldoende belangstelling voor een tweedaagse orgelexcursie in de zomer. Niettemin bleek de aanmelding voor de aangeboden zomerexcursie teleurstellend, zodat het stichtingsbestuur in overleg met de excursieleiding heeft besloten de meerdaagse zomerexcursie definitief uit het jaarprogramma te schrappen. Het jaar 2001 zal een jaar zijn dat zich muzikaal gesproken in de luwte van het Bachjaar 2000 zal voltrekken. Was de Stichting Organum Frisicum in 2000 betrokken bij de organisatie van enkele Bachconcerten rond Leeuwarden, in 2001 zal de stichting zich voornamelijk beperken tot haar standaard activiteiten. Dat wil zeggen tot de orgelexcursies in het voorjaar en in het najaar en de Friese orgeldag op de tweede zaterdag in september (samenvallend met de open monumentendag(. Anderhalf jaar geleden heeft de Stichting Organum Frisicum een enquête gehouden om de belangstelling en wensen voor de meerdaagse zomerexcursie te peilen. De resultaten wezen op voldoende belangstelling voor een tweedaagse orgelexcursie in de zomer. Niettemin bleek de aanmelding voor de aangeboden zomerexcursie teleurstellend, zodat het stichtingsbestuur in overleg met de excursieleiding heeft besloten de meerdaagse zomerexcursie definitief uit het jaarprogramma te schrappen.
Het stichtingsbestuur heeft nog een belangrijk besluit moeten nemen. Ondanks de gestaag gestegen consumentenprijzen is de prijs voor deelname aan de voor- en najaarsexcursie in de jaren 1994 tot en met 2000 gelijk gebleven. Dat is helaas niet langer te handhaven en daarom is de deelnemersprijs voor zowel de voor- als de najaarsexcursie nu gesteld op f 17,50. Donateurs blijven een korting van f 5,- genieten en betalen voortaan dus f 12,50.
Ook op het financiële vlak ligt de beslissing om aan de kostenstijging van de Friese orgelkrant het hoofd te bieden door deze voor een deel te laten sponsoren. De uitgave van de Friese Orgelkrant 2001 is mede mogelijk gemaakt door een sponsorbedrag van de Stichting Smilde Fonds te Heerenveen.
Vermeldenswaard is verder nog dat twee hobbyisten op het gebied van zowel kerkorgels als ICT eind vorig jaar een website over de Stichting Organum Frisicum hebben gemaakt. Hoewel de website nog in ontwikkeling is, zal een bezoekje beslist de moeite waard blijken te zijn. Zo zijn bijvoorbeeld van alle orgels die tijdens excursies zijn bezocht of die meedoen aan de open speeldag de disposities beschreven. Waar mogelijk zijn ook geluidsfragmenten te beluisteren. Het webadres is: www.organumfrisicum.nl.
De VOORJAARSEXCURSIE zal dit jaar plaatsvinden op zaterdag 7 april. Excursieleiders zijn de organisten Theo Jellema en Jan Jongepier. De hervormde kerken van Stiens, Ferwert, Blije en Holwerd zullen worden bezocht. De excursie begint om 10.30 u1:1r in de hervormde Sint-Vituskerk van Stiens. Vooraf, dat wil zeggen vanaf 10.00 uur bent u welkom in het Sint-Vitusgebouw naast de kerk voor een kopje koffie. Tevens wordt daar het programmablad uitgereikt.
Omstreeks 1646 bouwde Arnold Baders een éénklaviers orgel voor de Sint-Vituskerk in Stiens. In 1729 voegt Schwartsburg een trompet 8' aan dit orgel toe, terwijl er in 1777 een nieuwe kas komt. Dit laatste zal nodig zijn geweest, omdat het orgel toen gecombineerd werd met het orgel van de oude, afgebroken kerk te Berlikum, waar een nieuw instrument (van Mittenreither) zou worden geplaatst voor de nieuwe koepelkerk.
In 1830 wordt door de orgelmakers L.J. en J. van Dam uit Leeuwarden het orgel in Stiens omgebouwd. Zij vervaardigen een orgel met een hoofdwerk en rugpositief, waarbij voor het hoofdwerk de kas van 1777 wordt gebruikt. Mechanieken, klaviatuur, laden en balgen worden in 1830 nieuw aangebracht. Het grootste deel van het pijpwerk dateert echter nog uit de 17e eeuw.
In 1853 werd het orgel door Hardorff verplaatst naar het koor van de kerk. In 1913 vond een restauratie plaats door Bakker & Timmenga en 1954 vernieuwde J. vd Bliek het pedaalklavier en de registeropschriften. De laatste restauratie vond plaats in 1976 opnieuw door de orgelmakerij Bakker & Timmenga uit Leeuwarden, waarbij het instrument tevens teruggeplaatst werd naar de westzijde van de kerk. Het orgel heeft dus twee manualen en een aangehangen pedaal.
Om ongeveer kwart voor twaalf zal de excursie worden vervolgd in de hervormde kerk van Ferwert, net als de hervormde kerk van Stiens een grote imponerende dorpskerk met een karakteristieke zadeldaktoren. In de hervormde kerk van Ferwert stond in 1645 vrijwel zeker een klein orgel met zeven stemmen van Willem Meinderts. In 1704 werd dit orgel verkocht naar Jimsum (Irnsum). De bekende orgelbouwer Arp Schnitger plaatste toen een nieuw orgel met 25 stemmen, dat echter in 1872 werd vervangen door een nieuw orgel van de gebroeders Adema uit Leeuwarden. In 1939 vond een algehele vernieuwing van dit orgel plaats, waarbij het front- en kaswerk werd vervangen door dat van het voormalige Adema-orgel uit de RK Dominicuskerk te Leeuwarden. In 1983 werd door de orgelmakerij Verschueren een nieuw orgel gebouwd met gebruikmaking van de reeds aanwezige Ademakas uit Leeuwarden en van pijpwerk uit 1704 en 1872. Tevens werd nieuw pijpwerk gebruikt. In 2001 zal het orgel worden uitgebreid met vier registers op het onderpositief, waarmee het dan helemaal gecompleteerd zal zijn. Het orgel heeft drie manualen en een vrij pedaal.
In de hervormde kerk van Ferwert zal het eerste exemplaar van de Friese Orgelkrant 2001 worden aangeboden aan burgemeester Geersing. Deze voormalig docent geschiedenis en klassieke talen is in 1981 voor het GPV (nu Christen-Unie) in de Friese politiek gerold en gaat dit jaar met vervroegd pensioen. Van oudsher is in de gemeente Ferwerderadiel de burgemeester een CDA'er, maar Hans Wiegel droeg in 1988 de GPV'er Jan Geersing ter benoeming aan de Kroon voor. Tijdens zijn ambtsperiode is de gemeente Ferwerderadiel een paar jaar geleden overgestapt op het gebruik van Friese plaatsnamen, vandaar dat wij nu Ferwert in plaats van Ferwerd en Blije in plaats van Blija schrijven. Vermeldenswaard is nog, dat in de profielschets voor de opvolger van Geersing staat, dat deze 'kerkelijk betrokken' moet zijn.
Elders in deze Friese Orgelkrant staat een interview met de organist van de hervormde kerk in Ferwert, Harke Iedema. Tevens is daarbij de volledige dispositie anno 2001 van het orgel vermeld. Op zaterdag 7 april vindt om 20.00 uur een orgelconcert in de hervormde kerk van Ferwert plaats.
Na de officiële aanbieding van de Friese Orgelkrant 2001 aan burgemeester Geersing is er van ongeveer 12.45 uur tot 14.15 uur lunchpauze. In het Hervormd centrum 'It Anker' kunt u voor eigen rekening de lunch gebruiken.
Om 14.15 uur gaat de voorjaarsexcursie verder in de hervormde kerk van Blije, vergeleken met de bezochte kerken in Stiens en Ferwert bescheiden qua afmeting. Het orgel in de hervormde kerk van Blije, is in de jaren 1868/70 gebouwd door L. van Dam & Zonen te Leeuwarden. In 1930 is door Bakker & Timmenga, eveneens te Leeuwarden, op het bovenwerk een aeoline 8' geplaatst op de gereserveerde sleep van de klarinet 8'. In de jaren tachtig van de twintigste eeuw is het instrument gerestaureerd door Bakker & Timmenga. De dispositie van het orgel is dus nog nagenoeg origineel. Het orgel heeft twee manualen (HW en BW) en een aangehangen
pedaal.
Om ongeveer 15.15 uur vertrekken we naar de hervormde kerk van Holwerd: een grote imposante kerk die dit jaar een grote opknapbeurt zal ondergaan. De enigszins uit het lood hangende toren met spits is al van verre in het vlakke Friese landschap te zien en een baken voor schepen op de Waddenzee. In de uit 1778 daterende kerk bouwde orgelmaker J.C. Scheuer & Zn uit Zwolle een groot nieuw orgel onder advies van de Sneeker organist S.W. Velds. Het orgel bestond uit een hooggelegen hoofdwerk (HW), een lager gelegen onderpositief (OP) en een vrij pedaal met in totaal 20 stemmen. De klaviatuur bevond zich in de achterwand.
In 1907 werd het instrument verbouwd door Bakker & Timmenga uit Leeuwarden. De klaviatuur werd verplaatst naar de rechter zijkant, terwijl de laden van OP en HW van plaats wisselden en de twee pedaalladen werden vervangen door één nieuwe. In de periode 1985/88 werd het orgel gerestaureerd en gedeeltelijk gereconstrueerd door Bakker & Timmenga. De laden van HW en OP liggen thans weer op de oorspronkelijke plaats, maar de pedaallade en de klaviatuur van 1907 zijn gehandhaafd. Wel zijn de frontpijpen weer aangesloten. De dispositie is weer die van Scheuer.
Om ongeveer 16.15 à 16.30 uur zal de voorjaarsexcursie afgelopen zijn. In de kerk van Holwerd is er dan nog de gelegenheid een kopje koffie te kopen, alvorens een ieder de thuisreis weer aanvangt.
Zaterdag 8 september 2001: de Friese Orgeldag of open speeldag
Voor de zesde keer in successie organiseert de Stichting Organum Frisicum voor (amateur-)organisten weer een open speeldag. Dit jaar staan circa 50 orgels ter beschikking, waaruit de amateur-organist voor een bedrag van fl. 25,- een keuze kan maken. Net als vorig jaar is de open speeldag gepland op de tweede zaterdag in september; deze valt derhalve samen met de open monumentendag (OMD). Dit is gedaan omdat veel kerkbesturen de wens hebben geuit twee vliegen in een klap te willen slaan. Veel kerken zijn geopend op de OMD, maar de orgels zwijgen veelal. Nu kunnen de aan de open speeldag deelnemende amateur-organisten voor muziek zorgen.
In verband met de zomervakantie dien.t u zich vroegtijdig aan te melden.
Opgave is uitsluitend mogelijk door uiterlijk zaterdag 30 juni fl. 25,- over te maken naar postbanknummer 2377793 t.n.v: Stichting Organum Frisicum, Pluimzegge 6 te Veenwouden onder vermelding van 'open speeldag'. Hierna kan men in week 27 bellen met de heer Fahner (058 21 27 874) om de speeltijden en de kerkorgels van uw voorkeur af te spreken en voorlopig in te roosteren (van maandag 2 t/m donderdag 5 juli tussen 19.00 en 21.00 uur). Dan zijn ook alle deelnemende kerken definitief bekend. De Stichting Organum Frisicum zorgt dus voor een rooster, dat tevens aan de deelnemende kerken wordt toegezonden, zodat die weten welke amateur-organisten op welke tijdstippen komen spelen. Bij de definitieve indeling en 'roostering' houdt de Stichting Organum Frisicum zich om roostertechnische redenen het recht voor in voorkomende gevallen van de opgegeven voorkeur(en) af te wijken.
Op zaterdag 29 september 2001 vindt tenslotte de NAJAARSEXCURSIE van onze stichting plaats. Ook dan zijn de organisten Theo Jellema en Jan Jongepier de excursieleiders. U had niet anders verwacht. Het belooft die 29e september weer een interessant programma te worden. We bezoeken de kerken en orgels van de hervormde kerken in Deinum, Blessum, Berlikum en Minnertsga. We beginnen zoals te doen gebruikelijk om 10.30 uur en wel in de hervormde kerk van Deinum met de karakteristieke 'sipel op de toer'. Vooraf wordt u als deelnemers een kopje koffie aangeboden. Daartoe kunt u vanaf 10.00 uur in Deinum terecht. De hervormde kerk van Deinum bezit een tweeklaviers orgel met aangehangen pedaal uit 1867 van de destijds in Leeuwarden gevestigde orgelmaker Hardorff.
Om ongeveer 11.30 uur vertrekken we naar het schilderachtige Blessum. Het is of de tijd hier stil gestaan heeft. In de hervormde kerk van Blessum staat het oudste nog in gebruik zijnde orgel van de provincie Friesland. Het werd in 1659 gemaakt door de Friese orgelbouwer Willem Meynderts. Van deze orgelbouwer is geen enkel ander werk bewaard gebleven, ook geen verspreid pijpwerk. Ide Carsten staat te boek als degene die de orgelkas heeft gemaakt. Het orgel is de tijd niet onveranderd doorgekomen: in 1738 (Schwartsburg), 1789 (Sporeman) en 1809 (Van Gruisen) worden veranderingen aangebracht. In 1997 is het orgel onder advies van Jan Jongepier gerestaureerd door de orgelmakerij Bakker & Timmenga te Leeuwarden. Daarbij is nagenoeg de dispositie van 1789 hersteld. Alleen de Viola di Gamba uit 1809 van Van Gruisen is daarnaast nog gehandhaafd. Het orgel van Blessum heeft één manuaal met acht stemmen en een aangehangen pedaal. Het is een zogeheten viervoets instrument.
Van ongeveer 12.30 uur tot 14.00 uur is het lunchpauze. Zoals u gewend bent, zal de Stichting Organum Frisicum vrijblijvend voor u een etablissement in de omgeving zoeken, waar u voor eigen rekening de gelegenheid wordt geboden van een eenvoudige maar voedzame en gezellige lunch te genieten.
Om 14.00 uur zetten we de najaarsexcursie voort in de hervormde kerk van Berlikum. Hier was Willem Meynderts, de maker van het Blessumer orgel, organist en gevestigd als orgelmaker. In die hoedanigheden werd hij in 1667 opgevolgd door de bekende Harmen Jansz Kamp.
Het orgel in de hervormde kerk van Berlikum is echter van later datum en gebouwd door Johannnes Mittenreither. In 1779 vond de ingebruikname van de nieuwe Koepelkerk, gebouwd door de Harlinger bouwmeester Willem Douwes, plaats. Op 17 juli 1780 werd het nieuwe door Johannes Mittenreither uit Leiden vervaardigde orgel in gebruik genomen. Het snijwerk werd vervaardigd door Joh. Schadé. Het instrument bezat één klavier met 14 registers. In 1854 breidde Willem Hardorff het instrument uit met een tweede klavier, dat als bovenwerk werd geplaatst. In 1894, 1929 en 1949 werd het orgel hersteld door respectievelijk Adema, P. van Dam (Vaas & Bron) en Reil. In 1980 is het orgel gerestaureerd en gereconstrueerd door orgelmaker Reil uit Heerde. Daarbij werd de dispositie hersteld naar de situatie van 1780. Het orgel van de hervormde kerk in Berlikum is een éénklaviers orgel met 14 stemmen en een aangehangen pedaal. Het is het enige Mittenreitherorgel in Friesland.
Om ongeveer 15.15 uur vertrekken we naar de hervormde kerk van Minnertsga. Op het moment dat we dit schrijven, wordt de laatste hand gelegd aan de restauratie van het orgel aldaar. De officiële ingebruikname is op zaterdag 28 april a.s. In de Friese Orgelkrant 2000 schrijft Jan Jongepier het volgende: 'Flentrop orgelbouw restaureert op dit moment het orgel in de hervormde kerk van Minnertsga. Onderzoek heeft uitgewezen, dat dit orgel vrijwel zeker het werk is van de Luikse orgelmaker Guillaume Robustelly, die het rond 1785 maakte voor een kerk in Vreren, een dorp in de buurt van Tongeren (B). In 1874 werd het in de kerk van Welsryp geplaatst. Vanwege de aanschaf van een nieuw orgel aldaar verhuisde het in 1955 naar de kerk van Minnertsga, waar men, na de band van 1947, om een orgel verlegen was. De restauratie zal een voor het Noorden van ons land bijzonder orgel opleveren. Op het 23 registers tellende orgel zal de klassiek-Franse orgelliteratuur goed uitgevoerd kunnen worden'. Het zal u duidelijk zijn, dat de najaarsexcursie zeer bijzondere orgels omvat. U dient zich tijdig voor deelname aan de najaarsexcursie aan te melden. Dat kan door vóór zaterdag 15 september f 17,50 (donateurs van onze stichting f 12,50) over te naken naar postbanknummer 2377793 van de Stichting Organum Frisicum, Pluimzegge 6 in Leeuwarden onder vermelding van 'najaarsexcursie'. Wij hopen niet alleen voor de najaarsexcursie maar ook voor de voorjaarsexcursie op een groot aantal deelnemers, zoals de laatste jaren gelukkig steeds het geval is geweest.