Het is deze maandag een komen en gaan op de trappen van de Zuiderkerk aan de Rienck Bockemakade in Sneek. Het kerkorgel wordt ontmanteld. Vrijwilligers kunnen de grote orgelpijpen slechts met één tegelijk naar beneden tillen. De kleinere gaan wat makkelijker en gaan met meerdere tegelijk. Iedereen heeft plastic handschoenen aan om maar niets te beschadigen.
De PKN (Protestantse Kerk Nederland) in Sneek zoekt een andere bestemming voor het witte pand. Diensten werden er al niet meer gehouden in de voormalige gereformeerde kerk. De leden van de kerk komen nu samen in de Martinikerk. Er waren eerst nog wel jeugddiensten, vespers en zangdiensten in de Zuiderkerk, maar de laatste tijd werd het orgel niet meer gebruikt.

Al heel vroeg begreep organist Folkert Binnema (83) dat met het sluiten van de kerk ook een bestemming gezocht moest worden voor het Proper/Reilorgel. Binnema is sinds 1990 de vaste organist van het kerkinstrument. "Yn it begjin wienen der op snein noch twa tsjerketsjinsten", vertelt hij, terwijl hij tussendoor helpt bij vragen. "Dat is oktaaf 8", wijst hij naar één van de pijpen op de grond.
Zondag raakte hij de toetsen en het pedaal van het orgel voor het laatst aan. Toen gaf hij een demonstratie van de mogelijkheden aan de nieuwe eigenaar: de oud-katholieke parochie van Lódz. Vier afgevaardigden van deze Poolse gemeente waren daarbij aanwezig en blijven de hele week in Sneek om te helpen met de demontage en het inpakken van alle orgelonderdelen. De afscheidsdienst werd door veel meer mensen gevolgd, vertelt de vrouw van de pastoor, Agnieszka Zdrosewska. Er was een livestream op Facebook die door zeker nog eens driehonderd mensen uit Lódz werd gevolgd en wereldwijd door nog honderden anderen.

De oud-katholieke gemeenschap is één grote wereldwijde familie, vertelt Zdrosewska, die jaarlijks bijeenkomt in Utrecht. Het is dankzij haar dat het Sneker orgel naar de 700.000 inwoners tellende stad Lódz verhuist. Toen zij rond 2007/2008 voor de Rabobank werkte, leerde ze de zoon van Binnema, Jacob, kennen. Ze hielden altijd contact. Toen het orgel beschikbaar kwam, tipte Binnema de Poolse kerkgemeenschap.

Er was meer belangstelling, vertelt Binnema senior. Fransen kwamen langs om te kijken of het instrument in hun kathedraal zou passen en vanuit Luxemburg was er serieuze belangstelling. De voorkeur van de Sneker PKN ging uit naar een Oostblokland. Daar zijn ze dolgelukkig met de aanwinst, die ze voor een symbolisch bedrag van 1 euro aanschaften. Toch zijn er al talloze acties opgezet om de kosten te kunnen dekken. De afbraak en opbouw gebeuren onder leiding van orgelmakerij Reil uit Heerde en die begeleiding moet betaald worden, evenals de kosten van het transport.

In Lódz zal het orgel in de avonduren weer opgebouwd moeten worden. Zdrosewska schat in dat haar kerk daar een maand of drie, vier voor nodig heeft. Dan hopen ze Binnema uit te nodigen bij de ingebruikname. "Dêr hoopje ik by te wêzen. Ik ha o sa’n nocht oan reizgjen", meldt de organist.
Hij vertelt dat het orgel in 1890 gebouwd is door orgelbouwer Proper. Het bevatte toen slechts twee klavieren. "It wie bedoeld as oargel foar de 'kleine luiden'." Het instrument moest 450 zitplekken kunnen bespelen. Maar dat groeide naar 900. Daarom werd het orgel in 1950 uitgebreid door Johan Reil. Er kwamen registers bij tot het instrument er 22 telde. Alle mogelijkheden laten zien, kon zondag niet meer.

"Dizze tsjerke is ekstreem drûch. Dat hat neidielich west foar de meganyk fan it oargel." Ook speelt lekkage een rol. "By grutte grepen rint der lucht fuort."
De Poolse kerk redde zich tot nu toe met een elektronisch instrument. "Wij zien dit als de start van een nieuw hoofdstuk voor onze parochie. De kerk kan nu ook opengesteld worden voor culturele doeleinden en voor concerten", zegt Zdrosewska. Volgens haar moest het zo zijn. De naam van hun stad betekent boot en toen ze in Sneek arriveerden, zagen ze alleen maar boten.

Het instrument is opnieuw opgebouwd, deels met hergebruik van oude onderdelen. Orgelbouwer Adema bouwde het oorspronkelijke instrument in 1899 ook al, maar het werd in 1942 omgebouwd door Verschueren. De laatste jaren is het weinig meer bespeeld. Dat verandert straks, want het herbouwde instrument wordt breder inzetbaar.

"Het nieuwe mechanische orgel telt 40 registers, waarvan 4 transmissies en is daarmee één van de grotere instrumenten in Friesland", licht kenner Ad Fahner toe.